Atrybucja to w zabytkoznawstwie określenie autorstwa dzieła sztuki, a w przypadku gdy ustalenie konkretnego nazwiska twórcy nie jest możliwe – przypisanie dzieła pewnemu kręgowi artystycznemu, szkole lub warsztatowi. Rozpoznanie autora obrazu, grafiki czy rzeźby jest bardzo ważne. Wartość dzieła sztuki rośnie wraz z przypisanym mu cenionym nazwiskiem artysty.
W przypadku dzieł architektonicznych pytanie o autorstwo zwykle również należy do zestawu pytań podstawowych. Jednak zdawałoby się, że w tym temacie historycy sztuki i architektury nie mają już tak wielu zagadek. Literatura oraz liczne źródła obfitują w informacje na temat światowych projektantów, architektów, praktyków i teoretyków, takich jak m.in. Witruwiusz, Izydor z Miletu, Peter Parler, Filippo Brunelleschi, Rafael Santi, Francesco Borromini, Johann Lucas von Hildebrandt, Gustave Eiffel, Karl F. Schinkel, Alvar Aalto, Le Corbusier, Antoni Gaudí, Daniel Libeskind, Frank Lloyd Wright… chwileczkę. Gdzie są architektki?
Dlaczego wielowiekowe dzieje budownictwa milczą na temat obecności kobiet w architekturze? Czy architektura od zawsze była wyłącznie “męskim klubem”, czy może to historia z jakichś powodów nie pozostawiła śladu po działalności kobiecej części klubu? Jeszcze raz – gdzie są architektki?
To pytanie możemy niejako usłyszeć już (o ile nie jeszcze wcześniej) w 1405 r. w pozycji Le Livre de la Cité des Dames (Księga o Mieście Kobiet/ Księga Dam) autorstwa Christine de Pisan. Średniowieczny tekst jest manifestem kobiecości, buntem przeciwko światu kreowanemu przez “męski klub”. I chodź architektura oraz tytułowe miasto są w piśmie jedynie alegorią to ręcznie kolorowane drzeworyty w roli architektek i budowniczych nowego porządku świata przedstawiają właśnie kobiety.
drzeworyt ilustrujący Księgę Dam, XV w., Mistrz Cité des Dames
Dziś, w nowym tysiącleciu to znaczące pytanie ponownie zadaje Despina Stratigakos w książce o wymownym tytule Where are the women architects? (Gdzie są architektki?), której polskojęzyczna wersja ukazała się nakładem Fundacji Centrum Architektury. Autorka w krótkiej, acz niezwykle treściwej publikacji porusza temat nieobecności kobiet w architekturze i fenomen dominacji mężczyzn w tej dziedzinie. Stratigakos rozpoczynając rozważania od lat 70. XIX w. wspomina o pionierkach, pierwszych manifestach i stowarzyszeniach, wspomina o kobietach, które ponad sto lat temu postanowiły torować drogę innym i głośno zadawać to samo niewygodne pytanie – gdzie są architektki?
„Powody, dla których zapominamy o architektkach, są rozmaite i złożone. Do niedawna historycy zakładali, że wcześniej niż w połowie XX wieku nie było uprawiających architekturę kobiet, więc nie zawracali sobie głowy ich poszukiwaniem.”
Autorka słusznie zauważa, że znikoma ilość wspominanych architektek wynika często po prostu z niewiedzy o ich istnieniu czy działalności. Pomimo tego, że lata 70. XX w. przyniosły zawrotną ilość tekstów o kobietach w architekturze, książek i artykułów prasowych, to jednak dziś, pół wieku później wciąż nierzadko mają one szansę trafić do programów szkół architektonicznych, historii architektury i powszechnej wiedzy w ogóle.
Gmach Opery Narodowej w Guangzhou, w południowych Chinach, 2003-2010, Zaha Hadid
Stratigakos porusza historię ostatniego stulecia dyskusji na temat (nie)obecności kobiet w architekturze, nakreśla jej konteksty i konsekwencje. Starannie opisuje rodzaj, niosącego nadzieję na zmiany, przełomu jaki w tej kwestii nastąpił m.in. po produkcji lalki Barbie-Architektki oraz po otrzymaniu przez Zahę Hadid w 2004 r. prestiżowej nagrody Pritzkera. Jednak tuż obok tego autorka pozostawia czytelnikom również gorzką pigułkę, przywołuje różnorodne kontrowersje związane z tą i innymi nagrodami architektonicznymi, które niejednokrotnie charakteryzowały się celowym umniejszaniem osiągnięć kobiet w dziedzinie architektury. Opisuje też wiele współczesnych problemów z jakimi mierzą się dziś kobiety w branży architektonicznej.
Autorka porusza i zarysowuje problem, diagnozuje go, otwarcie przyznając, że esej wcale nie wyczerpuje tematu. Tworzy przy tym skondensowany poradnik wskazujący co można zrobić właśnie dziś aby nikt w przyszłości nie musiał znów zadawać wybrzmiewającego jak echo pytania – gdzie są architektki?
Despina Stratigakos
Gdzie są architektki?
Tytuł oryginału: Where are the women architects?
Przekład: Agnieszka Rasmus-Zgorzelska
Oprawa miękka
Wydanie pierwsze 2019
Liczba stron: 160
Wydawnictwo: Fundacja Centrum Architektury
CŁ
Oprac. na podstawie:
– D. Stratigakos, Gdzie są architektki?, Warszawa 2019
– M. Wrześniak, Średniowieczna wizja miasta idealnego w Mieście Dam Christine de Pizan, (dostęp: 11 maja 2020) http://www.ihs.uksw.edu.pl/sites/default/files/architektura_znaczen/ksiega_zbigniew_bania_38.pdf
Zabytkoznawcy sztuki 
Super recenzja. Super temat. Koniecznie muszę przeczytać:)
Dziękuję i pozdrawiam.
Maja.