Wprawdzie ochrona dóbr kultury jako oddzielna gałąź prawa wciąż jeszcze nie funkcjonuje to niewątpliwie stanowi istotną, wielowymiarową i ważną dyscyplinę, która zasługuje na szczególną uwagę i zainteresowanie. A w niedalekiej przyszłości być może również na wyodrębnienie oraz samodzielną specjalizację. 

Istotnym głosem i krokiem w tym kierunku jest monografia pn. “Segmenty dziedzictwa kulturowego. Między ochroną dziedzictwa materialnego a niematerialnego”, która niedawno ukazała się na rynku wydawniczym. Publikacja w formie zbioru artykułów, studiów, analiz i polemik w całości poświęcona została dziedzinie prawa ochrony dziedzictwa kulturowego, w szerokim, interdyscyplinarnym kontekście. 

Autorami zebranych artykułów są uznani specjaliści zajmujący się różnorodnymi obszarami badawczymi. Dzięki temu publikacja ma nadzwyczaj wieloaspektowy charakter, który otwiera przed czytelnikami szeroką perspektywę dotyczącą problematyki ochrony dziedzictwa materialnego i niematerialnego w Polsce i (w nieco mniejszym stopniu) na świecie. Dodatkowym atutem publikacji jest włączenie w poczet autorów młodych naukowców, o świeżym spojrzeniu na istniejące problemy związane z ochroną dziedzictwa i śmiałych, zdecydowanych pomysłach na ich rozwiązanie. 

Publikacja to też komentarz dotyczący efektów regulacji narzuconych przez obowiązującą w Polsce od kilkunastu lat ustawę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. To ocena pozytywnych i negatywnych skutków jej funkcjonowania. Nie brakuje tekstów związanych z omówieniem różnych form ochrony zabytków (m.in. ewidencja zabytków, wpis do rejestru, park kulturowy, układ urbanistyczny), celów i skutków tej ochrony, w tym zagadnień finansowych (administracyjne kary pieniężne). To jednocześnie wątki związane z efektywnością działania różnych podmiotów, w tym służb konserwatorskich, których te ustawowe regulacje bezpośrednio dotyczą. Co wartościowe głos w przedmiotowym temacie nie jest wyłącznie teoretyczny. Wyrażony został przez tych, którzy w codziennej praktyce z komentowanymi wyzwaniami i problemami się mierzą, w monografii dzieląc się swoim doświadczeniem.

Refleksje naukowe przeplatają się z codzienną obserwacją rzeczywistości (analiza przypadków), a interdyscyplinarny materiał badawczy pozwala na szeroką ocenę efektów i skutków ochrony dziedzictwa kulturowego w różnych kryteriach, aspektach i z różnych perspektyw. Obok ochrony zabytków (w tym tzw. dziedzictwa niechcianego, nazwanego w publikacji “złem kultury”) nie brakuje bowiem charakterystyki ochrony przyrody, rewitalizacji polskich miast (na wybranych, konkretnych przykładach), kwestii związanych z rozważaniami filozoficznymi i estetycznymi a nawet wątków cyfrowych i e-dziedzictwa, niejednokrotnie rzucających zupełnie nowe światło na omawiane zagadnienia. 

Wielowątkowość, wielowymiarowość oraz kompleksowe ujęcie różnych zagadnień poruszanych przez autorów stanowi doskonały dowód na to, że ochrona dziedzictwa kulturowego to dyscyplina niezwykle złożona, ale też przy tym nieco kłopotliwa w jej generalnym ujęciu. Niewydolność niektórych rozwiązań czy brak synchronizacji wąskich specjalizacji skłania do konieczności wymiany poglądów, poszukiwania płaszczyzny porozumienia i wymiany doświadczeń, pozwalających na zintegrowaną ochronę dziedzictwa kulturowego (czego świetnym przykładem może być omawiana publikacja!).

Ważny jest przy tym położony w książce nacisk na wartości dziedzictwa niematerialnego, dotąd często marginalizowanego w kontekście materialnych i namacalnych zabytków i dóbr kultury. “Niniejsza publikacja zawiera kilka artykułów poruszających kwestię ochrony wartości niematerialnych – od upamiętnienia tego czego już nie ma, po rozważania, czy taka ochrona jest w ogóle potrzebna. Być może lektura któregoś z tych tekstów skusi Państwa do odkrycia zapomnianych miejsc? Rok 2020 przyniósł rewolucję w sposobie myślenia o spędzaniu czasu wolnego, urlopów i wakacji. Być może ta wymuszona okolicznościami zmiana nastawienia stanie się szansą na odkrywanie na nowo niematerialnego dziedzictwa najbliższej nam okolicy…” – czytamy we wprowadzeniu.

Te proste, zachęcające słowa redaktorów dowodzą, że publikacja jest doskonałą lekturą nie tylko dla specjalistów, praktyków i teoretyków różnych dziedzin powiązanych zawodowo lub naukowo z ochroną dóbr kultury ale też dla wszystkich zainteresowanych dziedzictwem czytelników. 

Publikacja pn. “Segmenty dziedzictwa kulturowego. Między ochroną dziedzictwa materialnego a niematerialnego” powstała przy współpracy i finansowaniu Instytutu Prawa Ochrony Dziedzictwa, Koła Naukowego Prawnej Ochrony Dóbr Kultury TBSP UJ oraz prof. dr hab. Piotra Dobosza, nakładem AT Wydawnictwo.

Redakcja: Piotr Dobosz, Witold Górny, Adam Kozień, Anna Mazur, rok wydania: 2020, liczba stron: 732, ISBN: 978-83-66445-15-4

Dostępna bezpłatnie w wybranych bibliotekach oraz w sprzedaży na stronie wydawnictwa. 

Polecamy również zbiór anglojęzycznych artykułów poruszających wybrane kwestie ochrony dziedzictwa materialnego oraz niematerialnego i współczesne kierunki ich rozwoju: „Protection of tangible and intangible cultural heritage – contemporary development directions”, red. Dobosz P., Górny W., Kozień A., Mazur A., Kraków, wyd. AT Wydawnictwo, 2020, ISBN 978-83-66445-16-1.